Sikkelgoudscherm

“Yanghaasje, het onvindbare goud”

Sikkelgoudscherm – Bupleurum falcatum (Sickle-leaved Hare’s-Ear)

 

De sikkel behoort al sinds de steentijd tot ons gereedschapsrepertoire. Toen men graan ging planten zijn onze voorouders vlug sikkels gaan maken van vuursteen en klei om het graan mee te kunnen oogsten. Toen de eeuwen verstreken ontdekte men dat metalen sikkels toch werkzamer zijn. Op de sikkel volgde de zicht. De zicht is vergelijkbaar met de sikkel en dient hetzelfde nut. Maar de zicht is  duidelijk minder krom. Deze ontkromming van dit werktuig zette zich verder voort in de zeis. De zeis is haast recht, maar toch krom. De zeis is zo krom als het blad van het Sikkelgoudscherm!… Uw frons is begrijpelijk! Sikkelgoudscherm is een prachtige naam, maar waarom heet hij niet Zeisgoudscherm?!

De Latijnse soortnaam ‘falcatum’ schijnt sikkelvormig, maar volgens sommige óók zeisvormig te betekenen. De Nederlanders hebben niet per ongeluk de verkeerde betekenis overgenomen. Ook de Engelsen noemen deze plant Sickle-leaved Hare’s-Ear en zij verwijzen dus ook naar de sikkel naast de oren van een Haas Lepus europaeus. Toch zijn die blaadjes niet zó krom. Ze lijken inderdaad eerder op Hazenoren en dit is ook in het oerhollandse woordgebruik een volksnaam voor de plant geweest, net zoals ‘Konijnenoor’. Mede doordat de blaadjes een tikkeltje hol staan.

Het is tijd om op de hoogte gesteld te worden van de gangbare botanische termen, voordat u straks gaat verkondigen dat uw boek tegelvormige bladen heeft.

Voor elke bladvorm is een vaste botanische term genormaliseerd. Hierdoor kunnen we spatelvormige (Klein bronkruid Montia fontana subsp. chondrosperma), Schildvormige (Gewone waternavel Hydrocotyle vulgaris), tongvormige (Tongvaren Asplenium scolopendrium), klimopvormige (Klimopklokje Wahlenbergia hederacea), Schubvormig (Kleine wolfsklauw Lycopodium tristachyum), lijnvormig (Liggende vetmuur Sagina procumbens), lijnlancetvormig (Kleine kattenstaart Lythrum hyssopifolia), zwaardvormig (Zwaardrus Juncus ensifolius), handvormig (Voorjaarsganzerik Potentilla tabernaemontani), hartvormig (Knobbelklaverzuring Oxalis dillenii), Eirond (Eironde leeuwenbek Kickxia spuria), omgekeerd eirond (Waterpostelein Lythrum portula), driehoekig (Brave hendrik Chenopodium bonus-henricus), of liervormig (Klein tasjeskruid Teesdalia nudicaulis) onder andere onderscheiden.

De botanische term voor zijwaarts gekromde bladeren ís sikkelvormig. Deze twee centimeter brede blaadjes zijn half stengelomvattend en dragen dus geen steeltje. Dat komt ook niet overeen met de echte sikkel, want die had altijd een handvat. Het Klauwtjesmos Hypnum cupressiforme is een beter voorbeeld voor de term sikkelvormig. Maar in zijn naamgeving is dan toch weer op de fantasie (over klauwen) teruggegrepen in plaats van op de gangbare termen… Hoe dan ook! Sikkelgoudscherm is een prachtige Nederlandse naam. Het is alleen jammer dat er maar drie exemplaren in ons land leven en men de naam dus toch maar uiterst zeldzaam uitspreekt.

Het voorkomen van de Sikkelgoudscherm behoort tot de meest zeldzame categorie, uiterst zeldzaam. Het is Zuid-Limburg waar hij  zijn gouden hoofdjes net boven water kan houden. Niet letterlijk, want hij leeft op een zuidelijke gerichte kalkgrashelling, bijvoorbeeld samen met Bergdravik Bromus erectus, Ruig hertshooi Hypericum hirsutum, Kogelbloem Globularia punctata, Witte engbloem Vincetoxicum hirundinaria, Hertswortel Seseli libanotis, Grote graslelie Anthericum liliago, Bloedooievaarsbek Geranium sanguineum, Bergandoorn Stachys recta, Duifkruid Scabiosa columbaria of Betonie Stachys officinalis, maar figuurlijk.

Het is wonderlijk dat hij ons land nog bewoont. Maar dit Sikkelgoudscherm doet dat ook nog niet zo lang. Het is een recente inwoner van Nederland. Hij is pas na het jaar 1990 gearriveerd.

Hoe? Dat blijft wonderlijk, in Vlaanderen komt hij niet voor en in Wallonië is hij ook zeldzaam en in tuinen vinden we de Sikkelgoudscherm ook niet. Ook het Oranje springzaad Impatiens capensis is in deze periode gearriveerd terwijl hij niet in België voorkomt. De Duitse gegevens lossen dit raadsel gelukkig op. Als we naar de verspreidinggegevens van Sikkelgoudscherm kijken, dan zou je ook verwachten dat de afgeplatte vruchtjes van de plant vanuit Duitsland zijn komen aankakken. Hij leeft voornamelijk in Midden-Europa, Duitsland, maar komt ook in grote delen van Frankrijk voor en een beetje her en der in Spanje, Italië, Griekenland en Groot Brittannië.

In de rest van de wereld is hij enkel op enkele plekjes in Azië te vinden, zoals China. De Chinese geneeskundige is daarom ook zeker niet onbekend met de Sikkelgoudscherm. De plant zorgt onder andere voor het herbalanceren van het Yin Yang-principe in ons lichaam. De Yin staat voor het geheimzinnige, donkere, maanachtige, spirituele vrouwelijke deel terwijl de Yang voor het lichte, zonnige, praktische mannelijke principe staat. Aangezien Sikkelgoudscherm zich oplaad op het zonbeschenen deel van de berg is het dan ook de Yang-energie waarmee de plant overstroomd. Deze mannelijke energie kan met ons gedeeld worden om de Yin-Yangbalans te herstellen.

Op het bloemendek van het Sikkelgoudscherm zijn de zonnestralen letterlijk te tellen! Naast de Yangkrachten vinden we die zonne-energie dus ook in zijn uiterlijk terug. Het gouden scherm bestaat uit drie tot vijftien zonnestralen. Dit zonnescherm verklaard van juni tot september ook de rest van de plantennaam. Hoewel de bloemen tot juli ook nog wel eens groengekleurd zijn. De bloempjes zijn maar één millimeter groot (!) waardoor de gouden compactheid iets speciaals brengt.

Dit fijne goud is misschien niet afkomstig uit Duitsland. Het kan een geschenk zijn van een dwerg. Ook de dwergen behoren tot het feeënrijk en zij zijn de beste smeden als het gaat om gedetailleerde sieraden. Hun ondergrondse verborgen werelden zijn aangekleed met door ons verloren sieraden en zelfgemaakte gouden versieringen. Als zij u mogen, dan zullen zij u graag een geschenk willen geven. Ze kunnen heksen magische krachten geven of huisvrouwen praktische hulp. Wanneer u eerlijk en vriendelijk bent en enig idee heeft van de ware waardes van het leven en u hen met respect behandeld, dan kunnen zij u ook belonen met geluk of liefde. Geniet ervan, want de verrijkende gift kán ook tijdelijk zijn. Misschien dat het Sikkelgoudscherm een tijdelijke gouden gift is voor de toevallige voorbijganger of de doorgewinterde bioloog, misschien niet.

Dit gouden cadeau behoort uiteraard tot de Schermbloemenfamilie Apiaceae. Binnen deze familie is dit Goudscherm-geslacht op een duidelijkere manier afwijkend van zijn familieleden dan vaak het geval is binnen deze familie. Als u vaak in aanraking komt met Schermbloemigen… het kan bijvoorbeeld heel goed zijn dat u elke dag op uw knietjes met Zevenblad Aegopodium podagraria aan het vinger-judoën bent of dat u bij elke wandeling uw medewandelaar heel interessant laat weten dat u weet dat er Peen Daucus carota in de berm groeit. Maar heeft u dan ook ontdekt dat al die schermbloemigen samengestelde bladeren hebben?! Geen mooie gave ronde bladeren, maar bladeren die op hun beurt weer bestaan uit kleinere bladeren. Die overeenkomst is dus bij het Goudschermgeslacht juist NIET aanwezig.

Het gelige bloemendek is natuurlijk óók afwijkend, want vele schermbloemigen zijn witgekleurd. Als u na uw bewustwording van het Sikkelgoudscherm om u heen zal kijken, smachtend, zoekend naar meer geelgekleurde schermen, dan zal ongetwijfeld Pastinaak Pastinaca sativa uw retina als eerste bereiken. Mits u in juli, augustus of september oplet en NIET rondom Barger-Compascuum woont… Dit is de meest voorkomende soort met een dergelijk gouden scherm in Nederland, maar hij behoort écht tot een ander geslacht.

Het Goudschermgeslacht komt aan zijn naam Bupleurum vanwege de betekenis van ‘bous’ en ‘pleuron’. Deze woorden ‘bous & pleuron’ hebben niets met een vallende/pleurende oranje os (boes) te maken…. Maar wel met de zijkant van die oranje os (boes-boes). Pleuron betekent namelijk ‘een zijkant’ of ‘een rib’ en bous is een Grieks woord voor os. Waarom deze naam gegeven is, is nooit werkelijk duidelijk geworden. Verhalen gaan rond over opzwellende koeien, of in de planten slapende ossen, of omdat de zaadjes ribben hebben, net zoals die ribben van een koe goed zichtbaar kunnen zijn…

Het geslacht Goudscherm wordt in Nederland ook door de andere zeldzame soorten Fijn goudscherm Bupleurum tenuissimum, Doorwas Bupleurum rotundifolium en Smalle doorwas Bupleurum subovatum vertegenwoordigd. Die Doorwassen zijn hier niet op natuurlijke wijze komen groeien in tegenstelling tot de goudschermen. Sikkelgoudscherm wordt ook wel eens Sikkeldoorwas genoemd. De naam ‘Doorwas’ duidt op de stengel die dóór de bladeren lijkt te steken. Bij het Sikkelgoudscherm lijkt de stengel met wat fantasie ook een klein beetje door het begin van het konijnenoor heen te steken. Maar dit is uitermate onvoldoende doorwasachtig, waardoor het gouden scherm de officiële naam voor deze soort opgeëist heeft.

Vergist u zich niet in de naam doorwas, want het Doorwaskervel Smyrnium perfoliatum is géén broertje binnen het geslacht Goudscherm, maar een neef in dezelfde familie. Die Doorwaskervel bevat toevallig ook gele bloemen én geen samengestelde bladeren… Dille Anethum graveolens is trouwens óók een geel-beschermde binnen de familie en lekker op de zalm en lekker tegen overtollige darmgassen.

Sikkelgoudscherm heeft buiten zijn Yang-kwaliteiten ook andere geneeskracht. Zijn belangrijkste hulp zit hem in de bekrachtiging van de lever. Indien u zich helemaal suf slikt aan chemische medicijnen, kan een preparaat van Sikkelgoudscherm ook enige leverschade, maar ook de bloedverontreiniging herstellen. Daarnaast biedt een geneeskundige toepassing van Sikkelgoudscherm ook  uitkomst bij darm-, maag- en nierproblemen. De levers van paarden kunnen ook geholpen worden door Sikkelgoudschermtaktieken, bovendien ook de galblaas.

Of de antidepressiva in het Sikkelgoudscherm ook paarden uit hun put kunnen helpen is nog niet bewezen. Een behandeling met Sikkelgoudscherm kan u sowieso wel helpen als u depressief of angstig wordt door uw depressieve paard bijvoorbeeld. De kalmerende krachten op de psyche en de leverversterkende werking van de plant doen wonderen.

Voor de genezende krachten is altijd echt het bovengrondse deel geschikt om te gebruiken. Dit bovengrondse deel kan maximaal een meter hoog worden en bestaat uit een slanke, maar holle stengel, met verschillende maten aan sikkelvormige, of hazenoorvormige blaadjes. Als het winter wordt dan sterft dit deel af en blijven er enkel winterknoppen op of iets onder de grond over, samen met een houtige wortelstok. Een daaropvolgend jaar groeit de plant opnieuw uit. Elk jaar plant de plant zich voort, maar blijft zelf ook in leven. Wat zijn maximale leeftijd is, is niet bekend. Laten we hopen dat we in Nederland een opkomst mogen verwachten waardoor we het kunnen ontdekken. Zijn zeer specifieke kalkhellingachtige eisen zullen dit toch niet gemakkelijk maken.